ÇOCUKLUK ÇAĞINDA OBEZİTE

 

Son yıllarda gelişmekte olan ülkelerde çocukluk döneminde obezite sıklığının artması kaygı vericidir. Çünkü obezitenin sağlık ve hayat süresi üzerine olumsuz etki yaptığı konusunda kuvvetli deliller mevcuttur.

 

ÇOCUKLARDA EN SIK HANGİ DÖNEMLERDE OBEZİTE'YE RASTLANILIR?

 

Erken çocukluk çağında obezite oldukça düşük olduğu (% 5'den az), gençlik ve genç erişkinlikte artış gösterdiği ve en yüksek orta yaşlarda ulaştığı söylenebilir. ABD'de obezite sıklığının okul çocuklarında % 5-10, adolesanlarda % 10-15 olduğu bildirilmektedir. Kız çocuklarında sıklık erkeklere göre daha fazladır. Obezitenin erkek çocuklarda kızlara göre daha yüksek oranda olduğunu saptamışlardır. Gelişmiş ülkelerde genellikle alt sosyoekonomik kesimlerde, gelişmekte olan ülkelerde ise üst kesimlerde obezite daha sıktır. Ülkemizde büyük kentlerde yaşayan okul çağındaki çocuklarda ve adolesanlarda % 10-15 gibi yüksek oranlar saptanmaktadır.

 

ÇOCUKLARDA ŞİŞMANLIK (Obezite)

 

Çağımızın en önemli hastalıklarından biri olan obezite sadece gelişmiş ülkelerin sorunu olmaktan çıkmış ülkemiz gibi gelişmekte olan ülkelerde de giderek daha fazla önem kazanmaya başlamıştır. Hastalığın yol açtığı psikososyal örselenmenin haricinde kan lipid düzeylerinde yükseklik, hipertansiyon, kalp krizi riskinde artma, şeker hastalığı gibi oldukça önemli sorunlar karşımıza çıkmaktadır. Çocukluk yaş grubunda durum daha da vahimdir. Ülkemizde 6-17 yaş 6924 çocukta yapılan bir çalışmada fazla kilolu çocuk sıklığı %10.3, obezite sıklığı ise %6.1 olarak bulunmuştur. Bir başka çalışmada ise 0-8 yaş arası çocuklarda %9.3 gibi yüksek bir sıklık bulunmuştur. Sosyo-ekonomik durumu daha iyi olan bölgelerde bu rakamın çok daha yüksek olduğu tahmin edilmektedir. Nitekim Amerika'da bazı eyaletlerde obezite sıklığı %70-80'lere kadar yükselmektedir. Obezitenin nedeni kalori alımı ve harcanması arasındaki dengesizliktir. Enerji dengesinin pozitifleşmesi sonucu yağ dokusunda fazlalık meydana gelir. Bir çocuğun obez olup olmadığını anlamak için vücut kitle indeksi denilen bir hesaplama yapılır. VKI= Vücut ağırlığı/Boy2 formülüne göre eğer çıkan sonuç 25-30 arası ise "fazla kilolu", 30'un üstünde ise "obez" olarak adlandırılır.

 

Çocuklarda obeziteye neden olabilecek hormonal faktörlerin mutlaka ekarte edilmesi gereklidir. Örneğin, tiroid bezinin az çalışması (hipotiroidi) şişmanlık yapabileceği gibi kortizol hormonunun fazlalığı da (cushing sendromu) obezitenin önemli nedenlerindendir. Bu nedenle obez olan her çocuk mutlaka çocuk endokrinoloji uzmanı tarafından değerlendirilmelidir. Eğer endokrin bir neden bulunamazsa diyet ve egzersiz programına derhal başlamak gerekir. Aynı zamanda büyüme ve gelişme çağında olan çocuğa uygulanacak diyet programında bu konuya özellikle dikkat etmek ve gelişmeyi engellemeyecek önerilerde bulunulmalıdır.

 

Obez çocuklara yaklaşımda dikkat edilmesi gerekli noktalar şunlardır:

 

1. Çok kısıtlayıcı bir diyet uygulanmamalı

 

2. İki yaş altında yağ kısıtlaması yapılmamalı

 

3. Tatlı yemekleri tamamen diyetten kaldırmamalı

 

4. Şok diyetlerden uzak durmalı

 

5. Sauna, kusma, idrar söktürücü kullanılmamalı

 

6. Öğün atlamadan yavaş yemek yeme ve iyi çiğneme alışkanlığı sağlanmalı

 

7. Mümkün olduğunca tüm aile birlikte yemek yemeli

 

8. Alışverişte ve yemek hazırlamada çocuğun katılımı sağlanmalı

 

9. Atıştırma tarzında, fast food türü yemek yemekten uzaklaşılmalı

 

10. TV seyrederken yemek yeme ve atıştırma engellenmeli

 

11. Ödüllendirme ve cezalandırmada yemek kullanılmamalı

 

12. Ev dışında mümkün olduğunca dengeli yemek yemesi sağlanmalı

 

13. Ailenin yemek yeme ve egzersiz yapma alışkanlıklarında gerekirse değişim sağlanmalı

 

14. Davranış değişiklikleri dikkatlice gözlenmeli

 

15. Çocukların bilgisayar ve TV başında çok fazla vakit geçirmesi önlenmeli

 

16. Antremanı olan bir spora yönlendirilmeli

 

ÇOCUKLARDA OBEZİTE NASIL GELİŞİR?

 

Özellikle sedanter yaşam şekli, hareketsizlik, fast-food alışkanlığı çocuklarda obeziteyi geliştiren faktörlerdir.

 

ÇOCUKLUK ÇAĞINDA OBEZİTE İLE İLGİLİ HASTALIKLAR

 

Çocukluk çağında ortaya çıkan obezite, erişkin obezitesi için önemli bir risk faktörüdür. Erişkin şişmanların çoğunda obezite başlangıcının çocukluk yaşlarına uzandığı iyi bilinmektedir. Ayrıca çocukluğunda şişman olanlarda kardiyovasküler risk faktörlerinin gelişme ihtimali de daha fazladır. Yakın zamanlara kadar ülkemizde çocuklardaki şişmanlık üzerinde pek durulmamış ve "şişman çocuk, sağlıklı çocuktur" görüşü aileler ve hekimler arasında yaygın kabul görmüştür. Obezite, teşhis edildiğinde bir hastalık olarak kabul edilmeli, erişkin yaşlarda devamının ve komplikasyonlarının önlenebilmesi için erken dönemde tedaviye başlanmalıdır.

 

Çocukluk obezitesi ile ilgili olan diğer hastalık ve problemler şöyle sıralanabilir:

 

• Kalp krizi
• Diyabet
• Yüksek kan basıncı
• Yükselmiş kolesterol
• Yükselmiş trigliserit
• Astım
• Ortopedik problemler
• Sleep apne (uykuda solunumun durması)
• Yeme bozuklukları,
• Depresyon
• İntihar
• Kendine güvenin azalması

 

Ergenlik çağında obezite daha mı tehlikelidir?

 

Evet, okul öncesi dönemde ve ergenlik döneminde obez olan çocukların ileri yaşlarda obez olma riski yüksektir.

 

ÇOCUKLARA DOĞRU BESLENME ALIŞKANLIKLARINI NASIL KAZANDIRABİLİRİZ?

 

Markette birlikte alışveriş yaparken kendinizi ödüllendirmek için dondurma alacağınızı söylemeyin. Bunun yerine sebze ve meyve bölümüne gidin ve en sevdiğiniz meyveyi alın. Ne kadar güzel göründüğünden, kokusundan, renginden ve bunları yemekten nasılda hoşlandığınızdan söz edin. Çocuğunuz böylelikle sağlıklı yiyeceklerin de ödül olabileceğini öğrenecektir.

 

Beraber televizyon izlediğinizde gösterilenler üzerine yorum yapmaya başlayın. Kullanılan pazarlama stratejilerine dikkati çekin. Reklamlarda söylenenlere karşıt görüşler dile getirin. Çocuklara yönelik pazarlama stratejilerinin bir yönü de çocukların yiyecek firmalarının onların yanında olduğunu düşünmesini sağlamaktır. Bu fanteziye izin vermeyin. Çocuklarınıza reklamların sadece insanların daha fazla para harcamasını sağlamaya çalışmasından başka bir şey olmadığını bilmesini sağlayın.

 

Doyduklarını hissettiklerinde çocukları yemek yemeyi bırakmaya teşvik edin. Bu alışkanlığı edinmek ebeveynler için zordur; çünkü pek çok yetişkinin anne babaları, onları, küçükken tabaklarındakileri bitirmedikleri için azarlamıştır. Günümüzde bu taktik pek çok çocuk için artık faydalı değildir. Ebeveynler tersine çocuklarını bebeklikten itibaren, doyduktan sonra yemek yemekten caydırmalıdırlar.

 

Bebeklik döneminde katı gıdalar verilmeye başlanmasından itibaren yemek yemeyi çocuğunuzun tüm dikkatini verdiği bir iş haline getirin. Mama sandalyesinde ya da yemek masasında televizyon gibi dikkat dağıtıcı unsurlardan uzak bir yer olsun.

 

Okula giderken eline kek, meyve suyu gibi veya para vererek okulda kantinden bir şeyler yemesini teşvik etmek değil sabahları oturup ailece kahvaltı yapma alışkanlığı kazandırılmalıdır.

 

ANNE VE BABALARIN DAVRANIŞLARI ÇOCUKLARIN İŞTAH ARTIŞINA NEDEN OLABİLİR Mİ?

 

'Bu senin sağlığın için çok yararlı'

 

'Bunu yemen gerekir'

 

'Bu sağlığına zararlı'

 

'Daha az ye kilo alıyorsun'

 

Bu tarz ifadeler kullanmak birçok çocuk için çok fazla şey ifade etmez. Çocuğun besin seçimlerinde diğer faktörler daha etkilidir. Çocuklar acil ihtiyaçları ve istekleri doğrultusunda seçimler yaparlar. Tat, ailenin etkisi, okul, basın, arkadaş çevresi ve kardeş çocuğun besin seçiminde iyi ya da kötü beslenmesini etkileyen faktörlerdir. Çocuk anne ve babasına çeker.

 

Bir davranışı örnek almak çocuğunuzun yapmasını istediğiniz bir şeyi yapmasını söylemekten çok daha etkili olabilir. Bilinçli olarak örnek olmadığınızda bile çocuğunuz sizi örnek olarak öğrenir.

 

Çocuklar ebevylerinin kilo alma verme konusundaki gerginliklerini sezer ve beden imajı ve sağlık konusunda akıl karıştırıcı bazı mesajlar alabilirler.

 

Siz gün boyu yemek yeme ve egzersize ilişkin çocuğunuza gönderdiğiniz ince mesajların muhtemelen farkında bile olmazsınız. Bunların geçip gitmesine izin vermek yerine, kendinizin, eşinizin ve tüm ailenizin yiyecek ve egzersize karşı davranışları üzerinde değişiklikler yapın.

 

Emziren annelerin çocuklarının obez olmaması için...

 

Anne sütü alan çocuklar mama alan çocuklara göre daha şanslıdır. Obez olma riskleri düşüktür ama çocuk her ağladığında emziren annelerin bebekleri obez olabilir.

 

ÇOCUKLARDA OBEZİTE DİYABETE SEBEP OLUYOR...

 

Günümüzde çocukluk çağı obezitesi en sık karşılaşılan sağlık sorunlarından biri haline gelmiştir. Obezite, Tip 2 diyabet için önemli bir risk faktörü olup Tip 2 diyabetlilerin % 90'ı obezdir. Son yıllarda özellikle obez ergenlerde glukoz intoleransı sıklığına dikkat çeken araştırmalar yayınlanmaktadır. Obez çocuklarda normal glukoz düzeylerine rağmen hiperinsülinemi insülin direncinin varlığını gösterir. Eğer tedbir alınmazsa bu Tip 2 diyabetin başlangıç döneminin yansıması olabilir.

 

Beslenmenin düzenlenmesi ve ağırlık kaybı, diyabetin izleminde temel öğelerden birisidir. Diyabetli çocuğun günlük kalori ve besinsel gereksinimleri diyabetli olmayan diğer yaşıtı çocuklardan farklı olmayıp, yeterli ve dengeli bir beslenme planı hazırlanmalıdır. Tip 2 diyabet riski altındaki obez bireylerde ağırlık kaybının hiperglisemi riskini 23 kat, hiperinsülinemi riskini ise 6 kat azalttığına dair kanıtlar vardır.

 

Ancak hızlı  ağırlık kaybına yol açan programlar çocuklar için güvenli değildir ve kaybedilen ağırlığın korunmasını güçleştirir. Ayrıca uzun süreli sağlıklı yeme davranışı geliştirmeyi de sağlamaz.

 

Obez diyabetiklerde öğün sayısı ve öğün içeriği çok önemlidir. Beslenme sıklığının arttırılarak 3 ana 2-3 ara öğünlü beslenme planı düzenlenmelidir.

 

Şekerli ve gazlı içeceklerin yerine su, ayran, süt ve taze sıkılmış meyve sularının tüketimine özendirilmelidir.

 

Yemeklerin yavaşça ve iyice çiğneyerek yenmesi öğretilmelidir. Tv ve bilgisayar başında atıştırmalardan kaçınılmalıdır. Günde 2 saatten fazla Tv ve bilgisayar başında geçirilen zamanın obezite riskini % 28 arttırdığı rapor edilmiştir.

 

Çocuklarda abur cubur ve fast food tüketimi obezitenin başlıca tetikleyici etkenlerindendir. Doymuş yağ alımının yüksek olması insülin direnci gelişimine neden olabileceğinden doymuş yağ alımının azaltılması ve gereksinimleri kadar alınacak miktarların belirlenmesi gerekmektedir.

 

Posa tüketiminin yetersiz olması da Tip 2 diyabet için risk oluşturabilmektedir. Posa tüketimini arttırmak için beyaz ekmek yerine tam tahıllı ekmekler, pirinç yerine bulgur, meyve sularının yerine kabuklu meyvelerin soyulmadan yenmesi, günde 5 porsiyon sebze-meyve  ve haftanın 2-3 günü kurubaklagil tüketilmelidir. Posa içeriği yüksek glisemik indeksi düşük gıdalarla beslenildiğinde insülin hormonunda ve yağ depolanmasında azalma meydana gelir ve yağ yakımı başlar. Sonuçta da kilo kaybı oluşur.

 

Dyt. Zeynep BUDAKOĞLU SUBAŞI

 

Çocukların Zayıflamasında Dikkat Edilmesi Gereken Unsurlar

 

Obez çocukları beslenme programına hazırlarken özellikle okuldaki yemek menüleri, ev dışında yeme sıklığı, porsiyon büyüklüğü, günlük tüketilen meyve ve sebze miktarı, kahvaltı sıklığı ve kalitesi, fast-food tüketimi, abur-cubur tüketimi, besin seçiciliği, hastalık öyküsü, doğum ağırlığı, anne sütü alımı, ek besinlere başlama zamanı, formüla mama tüketimi ve başlama süresi, anne-babada obezite varlığı, diyet yapma öyküsü değerlendirildikten sonra çocuğun hoşuna gidecek sağlıklı beslenme programı hazırlanması gerekir.

 

Amerikan Pediatri Akademisi – Çocuk ve Adölesanlarda Şişmanlığının önlenmesi Değerlendirilmesi ve Tedavisinde Uzman Komite Önerileri- 2007 raporuna göre haftada 0,5- 1 kg ağırlık kaybından daha fazlası kesinlikle hedeflenmemelidir. Kısa sürede hızlı ağırlık kaybını sağlayan çok sınırlı enerji diyetleri, yağsız vücut kütlesi kaybına, geri ağırlık kazanımının hızlı ve fazla olmasına neden olmaktadır. Ayrıca bu tür yanlış uygulamalar büyüme-gelişme dönemindeki çocuk ve adölesanlar da uzun vadede sağlık sorunları ile büyüme-gelişme yetersizliklerine zemin hazırlamaktadır.

 

Çocuğa beslenme eğitimi, fiziksel aktivite alışkanlıkları ve bilişsel davranış tedavileri uygulanmazsa diyet yapma eylemi biter bitmez çocuk ağırlığını kontrol etme becerisini elinde tutamaz ve kısıtlamanın sonunda er ya da geç yaşanacak tıkınırcasına yeme patlamaları gözlenebilir. Yani çocukların kısıtlı diyetlere sokulması, zayıflamak yerine şişmanlamaya yol açabilir.

 

Dyt. Hatice KARSLIOGLU / Endomer News Sayı 1 -2010